„Dolina Śmierci`1945. Miejsce eksterminacji polskiej i pomorskiej inteligencji”


Celem projektu jest zweryfikowanie tezy mówiącej o tym, iż eksterminacja inteligencji w chojnickiej „Dolinie Śmierci” na Pomorzu w pierwszych tygodniach 1945 r. była przykładem świadomego i celowego unicestwiania polskich tradycji oraz tożsamości narodowej w ostatniej fazie funkcjonowania systemu totalitarnego III Rzeszy Niemieckiej. Mimo wręcz rozpaczliwej sytuacji na trzech frontach wojennych i zbliżającej się klęski militarnej, instytucje odpowiadające za funkcjonowanie systemu totalitarnego w Niemczech pozostawały niezachwiane aż do 2. połowy kwietnia 1945 r. Ich działalność była wyraźnie widoczna na Pomorzu, który to obszar został dekretem Adolfa Hitlera z 8 października 1939 r. jednostronnie wcielony do III Rzeszy. Tereny te aż do wiosny 1945 r. pozostawały pod kontrolą reżimu totalitarnego. Przez eksterminację, czyli świadome ludobójstwo, należy w projekcie rozumieć rozstrzeliwanie tzw. „elementów niebezpiecznych”, czyli osób, które należały w okresie międzywojennym do polskich organizacji patriotycznych i narodowych, a w okresie wojny związane były z polskim podziemiem niepodległościowym oraz które mogły zagrażać dominacji niemieckiej w terenie.

W celu zweryfikowania tezy mówiącej o tym, iż eksterminacja inteligencji w chojnickiej Dolinie Śmierci była przykładem świadomego i celowego unicestwiania polskich tradycji oraz tożsamości narodowej w ostatniej fazie funkcjonowania systemu totalitarnego III Rzeszy postawiono kilka pytań badawczych, które precyzują cele szczegółowe projektu. Należą do nich:

  • Czy mordowanie polskich i pomorskich elit w chojnickiej Dolinie Śmierci przez reżim hitlerowski było aktem świadomego i celowego działania politycznego i ideologicznego mającym na celu pozbawienie narodu kadr intelektualnych i naukowo-technicznych?
  • W jaki sposób zbrodnie tego typu postrzegane są przez prawo międzynarodowe publiczne?
  • Czy zbrodnie tego typu rozważać można w charakterze ludobójstwa dokonywanego na narodzie polskim?
  • Jaką wiedzę na temat dokonywanych zbrodni posiadały państwa walczące z reżimem hitlerowskim (głównie Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Związek Radziecki)?
  • Jakie dokumenty i materiały na ten temat zachowały się w archiwach i bibliotekach państw sprzymierzonych?
  • Jaką wiedzę na temat wydarzeń związanych z chojnicką Doliną Śmierci posiadają inne społeczności lokalne oraz regionalne?
  • Co na temat tych zbrodni wiedziało i ile nadal wie społeczeństwo ziemi chojnickiej?

W celu odpowiedzi na tak postawione pytania badawcze działania projektowe skupiały się będą na podjęciu kwerend archiwalnych i bibliograficznych zarówno w polskich, jak i zagranicznych placówkach naukowych. Poza nimi weryfikacji podlegać będą dokumenty i materiały wytworzone w polskich środowiskach emigracyjnych (Wielka Brytania i Stany Zjednoczone), zarówno w okresie wojennym jak i powojennym, celem poznania, czy posiadały one na temat tej zbrodniczej działalności określoną wiedzę.

Jednocześnie celem projektu jest skonfrontowanie tezy mówiącej o świadomej eksterminacji narodu polskiego z głównymi założeniami odnoszącymi się do ludobójstwa, które sformułował Rafał Lemkin. A tym samym, czy mogą one zostać włączone do Konwencji ONZ w sprawie Zapobiegania i Karania Zbrodni Ludobójstwa podpisanej 9 grudnia 1948 r., która w 1968 r. zaliczona została do zbrodni nieprzedawnialnych.

Innym aspektem działań szczegółowych będzie odwołanie do wiedzy i świadomości społeczności lokalnej ziemi chojnickiej oraz pomorskiej zbiorowości regionalnej. Na ile fakty związane ze zbrodniczą działalnością systemu totalitarnego III Rzeszy są w Chojnicach oraz najbliższej okolicy znane.

 

Do planowanych efektów, związanych z realizacją celów projektu, należały będą zadania:

  1. Zebranie materiałów i dokumentów państwowych zdeponowanych w krajowych i zagranicznych archiwach oraz bibliotekach.
  2. Opracowanie materiałów i dokumentów państwowych zdeponowanych w krajowych i zagranicznych archiwach oraz bibliotekach.
  3. Zorganizowanie seminarium naukowego i konferencji popularnonaukowej będącej konsekwencją realizacji tematu.
  4. Przygotowanie i oddanie do druku dwóch artykułów naukowych dokumentujących wydarzenia z początku 1945 r.
  5. Opracowanie i wydanie edycji źródeł (dokumenty i przekazy), których celem będzie odtworzenie zbrodniczej działalności systemu totalitarnego.
  6. Ruchoma wystawa dokumentująca zbrodnie hitlerowskie, która eksponować będzie można w poszczególnych miastach polski i ewentualnie świata.
  7. Utworzenie ścieżki edukacyjnej w szkołach dla dzieci i młodzieży pomorskiej ukazującej negatywne oblicze systemu totalitarnego.
  8. Utworzenie ścieżki edukacyjnej pod nazwą „Droga Śmierci” w terenie.
  9. Utworzenie ścieżki teleinformacyjnej.
  10. Przygotowanie opracowania autorskiego dokumentującego eksterminację polskiej i pomorskiej inteligencji w chojnickiej „Dolinie Śmierci”.